In beeld: NSCR-onderzoek naar slachtoffers en slachtofferschap

Even voor de leek: wat is victimologie precies?

‘Victimologie is het onderzoek naar slachtoffers en slachtofferschap. Bijvoorbeeld bij slachtoffers van een misdrijf onderzoeken we: wat heb je ervaren? Welke gevoelens heb je? Wat moet er voor je gebeuren? Hoe gaan politie en het strafrecht met je om? Wat verwacht je van een proces? Hoe past het slachtoffer ín het proces? Wat is de reactie van de maatschappij? Criminaliteit betekent schade voor echte mensen. Daarom is wetenschappelijk onderzoek naar deze mensen – de slachtoffers – belangrijk. Organisaties als Fonds Slachtofferhulp baseren hun beleid op slachtofferonderzoek.’

Hoe ziet dat wetenschappelijk onderzoek eruit?

‘Slachtofferschap kun je vanuit verschillende hoeken benaderen: psychologisch, medisch en zelfs genetisch. Een ernstige ervaring laat – naast posttraumatische stress – een minieme verandering in je DNA achter. Maar we kijken bijvoorbeeld ook naar slachtoffers en hun levensloop. Zijn er sociaaleconomische verschillen ten opzichte van een vergelijkbare groep mensen die geen slachtoffer zijn geworden?’

Wat is de narratieve victimologie, jouw specialisatie?

‘Slachtofferschap doet iets met de manier waarop mensen zichzelf ervaren. Een traumatische gebeurtenis gooit je leven en daarmee ook je levensverhaal overhoop. Een van de redenen dat slachtoffers hun ervaringen willen delen met lotgenoten, is dat ze zo samen een nieuw verhaal kunnen opbouwen en zingeving zoeken. Ik noem dat re-storying.’

Waar hebben slachtoffers nog meer behoefte aan?

‘Slachtoffers willen goed worden geïnformeerd en – voor de hand liggend – met respect worden behandeld. Hierbij zie je hoe ingewikkeld de dagelijkse praktijk van bijvoorbeeld een strafproces is: het slachtoffer praat vanuit gevoel, de politie praat over kale feiten en de pers is altijd op zoek naar een duidelijk frame om een verhaal te vertellen. Dat gaat niet altijd even goed samen. Komende vijf jaar wil ik een volledig beeld krijgen van hoe slachtoffers het strafrecht ervaren, zowel empirisch als normatief. Hierbij spelen alternatieven voor het traditionele strafproces een grote rol, zoals bemiddeling tussen slachtoffers en daders, en andere initiatieven die onder de noemer van herstelrecht vallen.’

Hoe kijken we als maatschappij tegen slachtoffers en slachtofferschap aan?

‘Mensen vinden het zien van onrecht erg. We hebben een “geloof in de rechtvaardige wereld” zoals dat heet. Onrecht geeft ons een gevoel van onbehagen. In eerst instantie willen we iets doen voor een slachtoffer, maar als dat vervolgens niet of niet goed genoeg werkt, nemen we afstand. Soms leggen we dan zelfs de schuld bij het slachtoffer zelf. Daarnaast zoeken we naar een intentie of verklaring, die er vaak helemaal niet is. Bovendien betekent steeds zoeken naar een oorzaak dat je niet bezig bent met het zoeken naar een oplossing. Dat zie je heel goed bij slachtoffers van internationale misdrijven zoals oorlogsmisdaden en genocide: het proces blijft hangen in het zoeken naar de hoofdschuldigen en die berechten. We besteden te veel aandacht aan de blame game en ondertussen geven we geen hulp aan de slachtoffers zelf.’

Wat zijn voor jou speerpunten binnen het slachtofferonderzoek?

‘Ik wil de kennis over slachtofferschap in Nederland en België vergroten en een vast onderdeel maken van de opleidingen Criminologie en Rechten. Daarnaast denk ik dat we ons moeten richten op nieuwe vormen van slachtofferschap, zoals cybercrimeslachtoffers of milieuslachtoffers door klimaatverandering. Tot slot zet ik in op meer internationale samenwerking, want in een aantal Europese landen valt nog winst te behalen. Cultuurverschillen zie je duidelijk terug in de positie van slachtoffers. De behandeling van slachtoffers van huiselijk en seksueel geweld hangt bijvoorbeeld sterk samen met de maatschappelijke gendernormen. En goede slachtofferhulp heeft naast een wetenschappelijke basis ook een organisatorische component. Als die organisatie minder sterk is, komt de slachtofferhulp vaak niet goed van de grond.’

Verder lezen

Pemberton, A. (2015). Victimology with a hammer: the challenge of victimology. Inaugural Lecture Tilburg University. Tilburg: Prismaprint.
Pemberton, A., Mulder, E. & Aarten P.G.M. (2019). Stories of injustice Towards a narrative victimology. European Journal of Criminology, 16(4): 391-412.
Pemberton, A. (2019). Time for a rethink: victims and restorative justice: Annual Lecture in Restorative Justice. International Journal of Restorative Justice, 2(1): 13-33.

Het thema victimologie is onderdeel van de NSCR-onderzoekspijler Wat zijn de gevolgen voor slachtoffers en samenleving?