Evaluatie | Uitbreiding van het spreekrecht wordt als positief ervaren

Het spreekrecht maakt het voor slachtoffers en nabestaanden in ernstige strafzaken mogelijk om een verklaring af te leggen tijdens de zitting. In 2016 is dit recht uitgebreid van alleen spreken over de gevolgen van het strafbare feit, naar spreken over elk onderwerp gerelateerd aan het misdrijf. Sprekers kunnen zich sindsdien ook uitlaten over bijvoorbeeld de strafmaat en de schuld van de verdachte.

Slachtoffers voelen zich meer erkend en serieus genomen in het strafproces

Slachtoffers en nabestaanden geven aan dat zij met het uitgebreide spreekrecht ‘de regie terugpakken’, ‘zich krachtiger voelen’ en ‘gehoord worden’, blijkt uit het onderzoek. Het spreekrecht helpt om ‘alles op een rijtje te zetten’ wat de verwerking kan ondersteunen. Sprekers voelen zich in vergelijking met het beperkte spreekrecht meer erkend en serieus genomen in het strafproces. Daarnaast ervaren ze dat de autoriteiten meer rekening hebben gehouden met de gevolgen van het misdrijf en dat de dader meer inzicht heeft kunnen krijgen. Sprekers zijn blij met de vrijheid om te kunnen spreken waarover ze willen en geven aan dat het wegnemen van de beperkingen een belangrijke motivatie is om gebruik te willen maken van het spreekrecht. Het gaat erom dat ze de keuze hebben, zonder dat iedereen daadwerkelijk gebruikmaakt van de uitbreiding: de meeste verklaringen gaan grotendeels over de gevolgen van het misdrijf voor slachtoffers en nabestaanden.

Negatieve ervaringen voor slachtoffers beperkt door voorbereiding

Negatieve ervaringen voor slachtoffers ontstaan als anderen tijdens de zitting geen emoties tonen, onverschillig lijken of niet reageren. Met name de reacties van verdachten werden als negatief ervaren, omdat deze niet aanwezig was (bijvoorbeeld op de gang wachtte), ontkennend reageerde, zelfmedelijden had, de spreker onderbrak of zat te schelden – wat overigens niet is voorbehouden aan het uitgebreide spreekrecht. Slachtoffers die ervoor kiezen om gebruik te maken van het spreekrecht, worden over het algemeen goed voorbereid door Slachtofferhulp Nederland en slachtofferadvocaten. Hierdoor weten ze wat ze kunnen verwachten en blijven negatieve effecten beperkt. Slachtoffers worden naar aanleiding van hun verklaring zelden tot nooit als getuige opgeroepen. De onderzoekers schatten het risico op hernieuwd slachtofferschap (secundaire victimisatie) door het uitgebreide spreekrecht daarom laag in.

Ervaring professionals veelal positief, maar kaders wenselijk

Geïnterviewde professionals hebben over het algemeen positieve ervaringen met het uitgebreide spreekrecht. Slachtofferadvocaten en Slachtofferhulp zien de meerwaarde voor slachtoffers. Officieren van justitie, rechters en strafrechtadvocaten geven aan dat hun ervaringen wel afhankelijk zijn van de zaak. Het komt voor dat er bedreigingen of beledigingen zijn opgenomen in de slachtofferverklaring, dat de slachtofferadvocaat bij het uitoefenen van het spreekrecht de rol van de officier overneemt of dat nabestaanden foto’s of filmpjes van de overledene willen tonen. Ingrijpen vinden rechters nu lastig omdat er geen duidelijke grenzen zijn gegeven door de wetgever. De belangrijkste beleidsaanbeveling uit het onderzoek is dan ook de ontwikkeling van kaders rondom het spreekrecht, om zowel justitie als slachtoffers meer houvast te geven.

Publicatiegegevens en verder lezen

Kragting, M., Augusteijn, F., Elbers, N., De Waardt, M., Beijers, J., Pemberton, A., Kunst, M. (2023). Evaluatie wet uitbreiding spreekrecht slachtoffers en nabestaanden in het strafproces. WODC/NSCR/UL.