Kan herstelrecht een oplossing bieden voor secundaire victimisatie?

Elbers en Becx begonnen met een literatuuronderzoek naar wie slachtoffer wordt van secundaire victimisatie, en wat de oorzaken en gevolgen zijn. Secundaire victimisatie wordt in de literatuur voornamelijk in verband gebracht met slachtoffers van ernstige delicten, slachtoffers van seksueel geweld, kinderen, licht verstandelijke beperkten (LVB’ers), migranten, whiplashslachtoffers en veteranen met PTSD. Slachtoffers kunnen ervaren dat ze niet worden geloofd, niet serieus worden genomen of onjuist worden bejegend door professionals, zoals politie, rechters, de verdachte, de verzekeringsmaatschappij of medisch deskundigen. Het gevolg is dat sommigen slachtoffers het vertrouwen in het recht verliezen en/of minder goed herstellen.

Aandacht voor behoeften rechtzoekenden en leed herstellen

Vervolgens keken de onderzoekers of herstelrecht een oplossing kan bieden voor secundaire victimisatie. Herstelrecht is een alternatieve vorm van recht doen, die erop is gericht aandacht te geven aan de behoeften van rechtzoekenden en het leed te herstellen. Een herstelrechtelijke procedure kan gelijktijdig met of aansluitend op een strafrechtelijke procedure plaatsvinden. Bekende vormen van herstelrecht in Nederland zijn mediation in strafzaken en slachtoffer-dadergesprekken. Op basis van Nederlandse empirische herstelrechtstudies in de afgelopen 25 jaar, concluderen de onderzoekers voorzichtig dat slachtoffers minder woede en angst ervaren na deelname aan een herstelrechtvoorziening. Slachtoffers zeggen in sommige studies dat er iets is hersteld. Maar de onderzoekers constateren ook dat de methodologische kwaliteit van deze studies niet sterk genoeg is om harde conclusies te trekken. De onderzoekers pleiten dan ook voor meer methodologisch degelijk onderzoek naar de effecten van herstelrecht.

Deskundigen wensen meer herstelrechtelijke principes

Vervolgens interviewden Elbers en Becx verschillende deskundigen uit het straf-, civiel- en bestuursrecht over de vraag in welke mate de problematiek van secundaire victimisatie en herstelrechtelijke principes als oplossing worden herkend in de verschillende rechtsgebieden. Uit deze interviews blijkt dat de term secundaire victimisatie niet goed van toepassing is op het bestuursrecht, omdat secundaire victimisatie primaire victimisatie impliceert en rechtszoekenden in het bestuursrecht vaak niet primair slachtoffer zijn. Maar de deskundigen gaven wel aan te herkennen dat juridische procedures victimiserend kunnen zijn en dat deze victimisatie wordt veroorzaakt door de houding van professionele partijen. Deskundigen spraken de wens uit voor meer herstelrechtelijke principes in straf-, civiel- en bestuursrechtelijke procedures. Ook wensten ze een responsieve houding van professionals, met meer aandacht voor de behoeften van rechtszoekenden om zo conflicten duurzaam op te lossen.

Toegang tot schadevergoeding in Europa bevorderen

Tot slot beschrijven de onderzoekers de toepassing van een specifieke vorm van herstelrecht: het bevorderen van de toegang tot schadevergoeding voor een groep die vaak in verband wordt gebracht met secundaire victimisatie: slachtoffers van seksueel geweld. Elbers maakt deel uit van een Europees netwerk dat als doel heeft de toegang tot schadevergoeding voor deze groep slachtoffers in Europa te verbeteren. Ze hebben een expertmeeting georganiseerd met professionals om de goede praktijken en de verbeterpunten in Nederland in kaart te brengen. Een praktijk die uniek is in Europa, is dat een toegekende schadevergoeding ook daadwerkelijk wordt uitbetaald in Nederland, ook al heeft de dader geen financiële middelen. Dit gebeurt door het Schadefonds Geweldsmisdrijven. Een verbeterpunt is dat er nog weinig uniformiteit is tussen de verschillende rechtbanken in de toewijzing van een schadevergoeding.

Publicatiegegevens en verder lezen

Elbers, N. & Becx, I. (2020). Secundaire victimisatie als probleem. Herstelrecht als oplossing? Een onderzoek naar de reikwijdte van secundaire victimisatie en herstelrecht in het straf-, civiel- en bestuursrecht in Nederland. Boom Juridisch.

Het Europese netwerk voor een eerlijke schadevergoeding voor slachtoffers van seksueel geweld (FAIRCOM) blijft actief. In 2021 staan verschillende expertmeetings, workshops en een congres gepland. Bekijk het volledige FAIRCOM-rapport.