Sociaal netwerk van gedetineerden sterk veranderd na gevangenschap

Hoewel de omvang van het netwerk van gedetineerden stabiel blijft, wordt 60 procent van de oorspronkelijke leden van hun sociale netwerk vervangen na detentie. De nieuwe netwerkleden zijn vooral familieleden. Dat blijkt uit onderzoek van NSCR-medewerker Ruben de Cuyper, die 22 mei is gepromoveerd aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
Het sociale netwerk van gedetineerden speelt een belangrijke rol bij een succesvolle terugkeer in de samenleving. Zo is bekend dat familieleden en vrienden de kans op recidive kunnen verkleinen en de levensomstandigheden van (ex-)gedetineerden kunnen verbeteren. Het sociale netwerk kan echter ook crimineel gedrag in de hand werken, want mensen die deel uitmaken van een crimineel netwerk hebben een grotere kans om crimineel gedrag aan te leren en betrokken te raken bij criminele activiteiten.
De Cuyper bestudeerde de samenstelling van, overlap tussen en veranderingen in het sociale netwerk van gedetineerden. Meer specifiek deed hij onderzoek naar het ‘core discussie netwerk’ van gedetineerden. Dit netwerk bestaat uit personen met wie men belangrijke persoonlijke zaken bespreekt en bevat dus de naaste vertrouwelingen van iemand.
De Cuyper gebruikte voor zijn onderzoek de gegevens van het Prison Project, een grootschalig en langlopend onderzoek van de Universiteit Leiden, NSCR en de Universiteit Utrecht naar de effecten van detentie op de verdere levensloop van gedetineerden en hun families. Binnen dit onderzoeksproject zijn 1900 mannelijke gedetineerden tijdens en na hun detentie geïnterviewd. De Cuyper bracht hun sociale netwerk in het half jaar voor en na detentie uitgebreid in kaart.
De Cuyper concludeert dat het netwerk van vertrouwelingen van gedetineerden vóór detentie niet verschilt van het netwerk van vertrouwelingen van de algemene Nederlandse bevolking voor zover het gaat om omvang van het netwerk en kwaliteit van de relaties. Gedetineerden hebben wel minder vertrouwen in de leden van hun netwerk en hebben vaker mensen in hun netwerk die laag zijn opgeleid of werkloos zijn. Een aanzienlijk deel van hun directe sociale omgeving blijkt crimineel te zijn, één op de vijf gedetineerden heeft in het jaar voor zijn arrestatie een netwerklid dat betrokken is geweest bij criminele activiteiten.
Een half jaar na detentie is 60 procent van de oorspronkelijke leden van het ‘core discussie’ netwerk van gedetineerden vervangen. De ‘nieuwe’ leden van hun netwerk zijn geen medegedetineerden, maar voornamelijk bestaande familierelaties. Dit soort veranderingen in het netwerk zijn groter als gedetineerden langer vastzitten, niet kunnen terugkeren naar dezelfde woonplaats en als zij verdacht worden van of veroordeeld worden voor het plegen van een gewelds- of zedendelict. Gedetineerden vallen dus terug op familie, en raken vrienden kwijt, criminele maar ook niet-criminele.
Het is niet verrassend dat de banden met vrienden een grotere kans hebben om verbroken te worden als een gedetineerde langer afwezig is uit de vriendenkring. De Cuyper laat zien hoe naast de vaak ingrijpende gevolgen van detentie voor werk, intieme relaties en huisvesting, ook nog forse verschuivingen plaatsvinden in de sociale omgeving van terugkerende gedetineerden. Omdat gedetineerden relatief veel op familie terugvallen na terugkeer in de maatschappij, is het belangrijk dat daarop al tijdens de detentie wordt geanticipeerd.
Proefschrift: Personal networks of prisoners - Ruben De Cuyper