Kenmerken, problemen en behoeften van gedetineerden

Om een actueel beeld te kunnen schetsen over de aard, omvang, ernst en samenhang van de problematiek van gedetineerden in Nederland, bestudeerden de NSCR-onderzoekers de literatuur die in de afgelopen 15 jaar op dit gebied is verschenen. Op systematische wijze doorzochten ze diverse (inter)nationale databases en archieven naar relevante studies. Aan de hand van uiteindelijk 197 studies bespreken zij kenmerken, problemen, mogelijkheden, risicofactoren en beschermende factoren van vier deelpopulaties: jeugdigen in Justitiële Jeugdinrichtingen, volwassen gedetineerden in voorlopige hechtenis of reguliere detentie, volwassen gedetineerden in de forensische zorg en gedetineerde vreemdelingen. Hoewel voor de ene groep meer onderzoek beschikbaar is dan voor de andere, wordt elk van deze vier groepen gekenmerkt door de nodige problemen en behoeften.

Jeugdigen in Justitiële Jeugdinrichtingen

Gedetineerde jongeren ervaren veel psychische problematiek, met name depressieve klachten. Ook een (ontwikkeling richting) persoonlijkheidsstoornis of gedragsproblemen komen veel voor. Gedetineerde jongeren zijn vaak het slachtoffer geweest van kindermishandeling (verwaarlozing, mishandeling en seksueel misbruik). Daarnaast gebruiken gedetineerde jongeren vaak alcohol en drugs: een kwart tot 32% van de jongeren kampt met problematisch alcoholgebruik en circa de helft met problematisch cannabisgebruik. Dit zijn hogere percentages dan bij jongeren in de jeugdzorg en het (speciaal) onderwijs. Ook heeft 40 tot 48% van deze jongeren leerproblemen en bij 11 tot 13% is (een indicatie voor) een licht verstandelijke beperking vastgesteld.

Volwassen gedetineerden in voorlopige hechtenis of reguliere detentie

Gedetineerden ervaren veel problemen op het gebied van werk en huisvesting. Ze zijn vaak laagopgeleid en 30 tot 63% van de gedetineerden is werkloos bij binnenkomst in de inrichting. Een aanzienlijk deel ervaart problemen met de woonsituatie en 7 tot 19% van de gedetineerden is dakloos voorafgaand aan hun detentie. De meerderheid (54 tot 80%) van de gedetineerden heeft schulden en 17 tot 34% heeft geen (legaal) inkomen.
Van de gedetineerden is 12 tot 40% problematisch alcoholgebruiker en 15 tot 43% problematisch drugsgebruiker. Problematisch middelengebruik en verslavingsproblematiek komen relatief vaak voor bij veelplegers. Volwassen gedetineerden ervaren ook veel psychische problemen. Circa een kwart heeft bij binnenkomst in detentie last van psychische klachten, met name depressie, angst en psychotische klachten. Ongeveer twee derde van de gedetineerden heeft meerdere psychische stoornissen en/of persoonlijkheidsstoornissen tegelijkertijd.

Volwassen gedetineerden in de forensische zorg

Hoewel bestaande studies uiteenlopende cijfers vinden, komen persoonlijkheidsstoornissen veel voor onder TBS-patiënten (18 tot 71%). Onder overige forensisch psychiatrische patiënten lijken psychotische stoornissen juist vaker voor te komen: bij 27 tot 52%. Forensische patiënten ervaren veel problemen op het gebied van wonen, werk en financiën. Ze hebben vaak een laag opleidingsniveau en een slechte arbeidsmarktpositie. Meer dan 80% van de TBS-patiënten was werkloos voorafgaand aan de detentie. Daarnaast was een aanzienlijk deel (een vijfde tot de helft) van de TBS-patiënten en overige forensisch psychiatrische patiënten dakloos en kampte ruim de helft met financiële problemen. Circa 40% van de overige forensisch psychiatrische patiënten rapporteert alcoholmisbruik tegenover een kwart van de TBS-patiënten. In enkele studies worden licht verstandelijke beperkingen of zwakbegaafdheid, gedragsproblemen, mishandeling en lichamelijke gezondheidsproblemen beschreven. Ook blijkt dat de meeste forensisch psychiatrische patiënten een uitgebreide hulpverleningsgeschiedenis hebben.

Gedetineerde vreemdelingen

De weinige studies die over gedetineerde vreemdelingen zijn verschenen, laten zien dat ruim 60% ontevreden is over de inrichting waar zij verblijven. Ze ervaren een grote mate van isolatie doordat zij moeilijk contact kunnen onderhouden met de buitenwereld en veel tijd moeten doorbrengen op hun cel. Daarnaast maken taalbarrières het moeilijk om hun wensen en behoeften kenbaar te maken. Bevindingen uit enkele, kleinschalige studies suggereren dat gedetineerde vreemdelingen kritisch zijn over de gezondheidszorg in vreemdelingendetentie. Tot slot liet een andere kleinschalige studie zien dat vreemdelingen hun gezondheid in algemene zin en hun mentale gezondheid na vier weken als slechter beoordeelden dan bij binnenkomst.

Publicatiegegevens en verder lezen

Appelman, J., Dirkzwager, A. & Van der Laan, P. (2021). Kenmerken van justitiabelen, een systematisch literatuuronderzoek. Bijbehorend: Kenmerken van justitiabelen, tabellenboek. NSCR.

Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI).