Documentatie van mensenrechtenschendingen in Myanmar: het potentieel voor waarheidsvinding en aansprakelijkheidsstelling

De schending van mensenrechten is al decennialang aan de orde van de dag in Myanmar. In veel regio’s zoals de Kachin, Rakhine en Shan-staten, is sprake van een gewapend conflict, aanhoudend geweld en misbruik. De Rohingya-crisis, die zijn piek bereikte in 2017 en leidde tot veel vluchtelingen, heeft samen met de militaire coup in februari 2021 het geweld en daaruit voortvloeiende trauma verder aangewakkerd.

Analyse van mogelijke impact op waarheidsvinding en aansprakelijkheidsstelling        

Onafhankelijke rechtspraak is in Myanmar al een langere periode afwezig en mensenrechten worden niet effectief gewaarborgd door de overheid. Civil Society Organisaties (CSO’s) hebben de taak op zich genomen om mensenrechtenschendingen te monitoren en documenteren, om zo bij te kunnen dragen aan waarheidsvinding en (toekomstige) aansprakelijkheidsprocessen. Deze documentatie-initiatieven zijn wijdverspreid en soms al tientallen jaren gaande. In het onderzoek Multi-Layered Civil Society Documentation of Human Rights Violations in Myanmar: The Potential for Accountability and Truth-Telling worden de verschillende lagen van de documentatie-praktijk en de mogelijke impact op waarheidsvinding en aansprakelijkheidsstelling geanalyseerd. Het onderzoek baseert zich op beschikbare documenten, websites en kennis uit eerder veldwerk.

Verschillende categorieën documentatie van mensenrechtenschendingen

De documentatie van mensenrechtenschendingen door CSO´s kan worden opgesplitst in drie categorieën: CSO´s op lokaal niveau en in de grensgebieden, CSO´s in vluchtelingenkampen en diasporagemeenteschappenwereldwijd, en CSO´s gerund door derden. Lokale CSO´s richten zich over het algemeen op een specifieke regio, een specifieke mensenrechtenschending of op een specifieke groep, bijvoorbeeld van een bepaalde etniciteit, religie of gender. Soms groeperen individuele CSO´s zich in een groter netwerk, zoals ND-Burma. Deze CSO bewaart alle getuigenissen en andere documentatie in een specifieke database die hopelijk later voor transitional justice processen gebruikt kan worden.
De tweede laag van CSO-documentatie vindt plaats binnen de vluchtelingengemeenschap en de diaspora. Deze exile movement is ontstaan door vluchtelingen uit Myanmar en omvat veel activistische CSO´s. Deze werken vaak samen met lokale initiatieven of internationale belangenbehartigingsgroepen.
De derde laag van CSO-documentatie betreft et documentatiewerk van grote, internationale NGO´s en institutionele actoren, zoals universiteiten. Voorbeelden hiervan zijn de Public International Law & Policy Group en de International Human Rights Clinic van Harvard Law School.

Variatie en veelheid aan documentatie vormt risico

Door de veelheid en variatie in mensenrechtendocumentatie door CSO´s bestaat het risico op overdocumentatie. Doordat veel instanties bezig zijn met het monitoren en documenteren van mensenrechtenschendingen bestaat de kans dat dezelfde slachtoffers of getuigen herhaaldelijk gevraagd wordt hun verhaal te vertellen. Dit brengt het risico met zich mee dat best practices voor het verzamelen van getuigenissen niet altijd wordt gevolgd, wat schadelijk kan zijn voor de veiligheid en het welzijn van de betrokken slachtoffers. Ook kan interview fatigue optreden en de betrouwbaarheid van getuigenissen afnemen naarmate het verhaal vaker is verteld.
Daarnaast bestaat er onduidelijkheid rondom de hiërarchie van documentatie: er is geen consensus over welke documentatie er het meest toe doet. De verschillende gevictimiseerde groepen beconcurreren elkaar voor support door internationale NGO´s, financiën en de politiek. Deze competitive victimhood bemoeilijkt de samenwerking tussen de CSO´s.

Initiatieven coördineren en standaardiseren

Samenwerking tussen de verschillende CSO’s zou helpen om documentatie-initiatieven te coördineren, te standaardiseren en de duplicatie van interviews te voorkomen. Bovendien zou het de documentatie stroomlijnen, wat het potentieel voor aansprakelijkheidsstelling ten goede zou komen. Op dit moment is dat nog niet aan de orde in Myanmar. Internationaal is wel sprake van een onderzoek door het Internationaal Gerechtshof naar staatsaansprakelijkheid, een strafrechtelijk onderzoek door het Internationaal Strafhof, en een poging tot een vervolging in Argentinië onder universele jurisdictie. Helaas zijn deze processen – ondanks hun symbolische waarde – lang, traag en ingewikkeld. De waarde van de documentatie ligt vermoedelijk meer in waarheidsvinding door het veiligstellen van een historisch archief en andere herdenkingsinitiatieven zoals musea. Tot slot is de mogelijke impact van de documentatie sterk afhankelijk van de toekomstige ontwikkeling van Myanmar.

Publicatiegegevens en verder lezen

Matelski, M., Dijkstra, R., & McGonigle Leyh, B. (2022). Multi-Layered Civil Society Documentation of Human Rights Violations in Myanmar: The Potential for Accountability and Truth-Telling. Journal of Human Rights Practice.