Reageren mannen en vrouwen verschillend bij geweldsituaties thuis en op straat?

Bij geweld op straat weten we inmiddels dat omstanders een grote rol spelen, maar welke rol speelt gender hierin? En hoe zit dat bij geweld binnen de huiselijke sfeer? Het proefschrift van Carlijn van Baak laat zien dat zowel mannen als vrouwen een actieve rol innemen bij geweldsituaties op straat en binnen de huiselijke sfeer. Dit gebeurt zowel wanneer er een geweldsituatie tussen mannen ontstaat, als tussen man en vrouw.

Het omstandereffect

Wetenschappelijk onderzoek naar omstanders ontstond in 1964 na de moord op Kitty Genovese in New York. Volgens nieuwsberichten zouden 38 mensen de aanval hebben gezien zonder in te grijpen. Dit leidde tot het idee van het ‘omstandereffect’: hoe meer omstanders er zijn, hoe kleiner de kans dat iemand helpt. Inmiddels is uit onderzoek gebleken dat het verhaal van Kitty Genovese in de media onjuist is en blijkt ook het omstandereffect genuanceerder te liggen. Dit roept de vraag op: wat doen omstanders daadwerkelijk bij geweld? En welke rol speelt gender hierin?

Om deze vragen te beantwoorden is gekeken naar geweld in twee verschillende situaties: op straat en binnen de huiselijke sfeer. CCTV camerabeelden van conflicten op straat in Amsterdam werden geanalyseerd om te zien hoe omstanders reageren en of hun gedrag samenhangt met gender (op basis van visuele kenmerken). Daarnaast zijn meldingen bij Veilig Thuis – het meldpunt voor huiselijk geweld in Nederland – onderzocht om te begrijpen waarom mensen melding maken van partnergeweld en welke rol gender hierin speelt.

De rol van gender

Uit het onderzoek komen enkele nuances naar voren in het gedrag van mannen en vrouwen als omstanders – overeenkomend met genderverwachtingen die omstanders actief vormgeven – zowel in hoe omstanders ingrijpen als waar zij dit doen. Mannen grijpen op straat vaker fysiek in, terwijl vrouwen vaker kiezen voor indirecte manieren, zoals het (anoniem) melden van partnergeweld. Toch zijn deze verschillen kleiner dan eerder gedacht en is interventie veelvoorkomend. Tijdens deze interventies – zowel op straat als in de huiselijke sfeer - lijkt het tevens voor omstanders geen verschil te maken of het geweld plaatsvindt tussen mannen of tussen man en vrouw. Geweldsituaties tussen vrouwen zijn niet meegenomen in dit onderzoek.

Omstanders bij geweldsituaties op straat

Tijdens geweldsituaties zijn omstanders op verschillende manieren betrokken. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de kans dat men op straat hulp krijgt van een of meer omstanders voor iedereen relatief groot, ongeacht gender van de omstander of gender van de betrokkenen. Hoewel er enkele nuances zijn tussen mannen en vrouwen wanneer ze als omstanders ingrijpen op straat – zo grijpen mannen vaker fysiek in - zijn deze verschillen kleiner dan uit eerder onderzoek is gebleken. Verder lijkt de kans op ingrijpen iets kleiner wanneer de betrokkenen een intieme relatie lijken te hebben, maar dit vraagt om verder onderzoek.

Omstanders bij partnergeweld binnen de huiselijke sfeer

Op straat is ingrijpen vaak een snelle, instinctieve beslissing. Bij partnergeweld ligt dat anders: het doen van een melding is voor omstanders vaak een weloverwogen proces.

Uit het kwalitatieve onderzoek naar meldingen van omstanders blijkt dat omstanders vaak pas een melding maken als ze ervan overtuigd zijn dat hulp echt nodig is en er geen andere opties zijn. Omstanders zijn immers vaak ook al op andere manieren betrokken (bijvoorbeeld door emotionele steun te bieden). Bij het melden ervaren omstanders vaak complexe dilemma’s, zoals de angst voor gevolgen. Sommige omstanders kiezen er daardoor voor om anoniem te melden. Met name vrouwen deden relatief vaak melding en maakten hierbij vaak gebruik van anonimiteit.

Omstanders spelen een belangrijke rol bij het vergroten van de zichtbaarheid en de signalering. Het is daarom van belang dat er aandacht komt voor de complexiteit die omstanders ervaren als iemand uit hun omgeving partnergeweld meemaakt: deze betrokkenheid heeft vaak ook veel impact op de omstanders zelf.

Omstanders als kracht

Dit proefschrift laat zien dat omstanders - zowel mannen als vrouwen - bij zowel geweld in de publieke ruimte als binnen de huiselijke sfeer actieve rollen vervullen. Het is belangrijk dat er meer aandacht komt voor de actieve rol van omstanders – waarbij andere omstanders niet als barrière maar juist als kracht worden gezien – en voor de diverse vormen van hulp die omstanders kunnen toepassen. Ingrijpen hoeft niet altijd fysiek; ook troosten, praktische hulp of melden kan helpen.

Promotie bijwonen en verder lezen

Carlijn van Baak verdedigt dit onderzoek op 14 februari om 16:00 aan de Universiteit van Amsterdam (Agnietenkapel).  U kunt de promotie bijwonen of online volgen via de livestream van de Universiteit van Amsterdam.

Lees het hier volledige proefschrift. 

Lees meer over onderzoek met behulp van camerabeelden op de pagina van de NSCR Video Group.