Typologieën van plegers van zedendelicten

Seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld zijn een wijdverbreid maatschappelijk probleem. Het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld heeft als doel dit gedrag tegen te gaan en de schade te beperken door het snel te signaleren en te stoppen, slachtoffers en hun omgeving steun en hulp te bieden en juist te handelen naar (vermoedelijke) plegers. Een beter begrip van de kenmerken van verschillende typen daders van zedendelicten is daarom van essentieel belang.

Individuele, situationele en contextuele risicofactoren en delictkenmerken

In wetenschappelijke literatuur wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende typen daders op basis van de aard van de zedendelinquentie, kenmerken van het slachtoffer, de relatie tussen dader en slachtoffer, de modus operandi van de dader en het motief voor het plegen van een zedendelict. Daders worden vaak beschreven op basis van individuele, situationele en contextuele risicofactoren en delictkenmerken. Het classificeren van daders in typologieën helpt wetenschappers bij het begrijpen van mogelijke verschillen tussen daders en het inschatten van het risico op recidive. Op basis hiervan kan een aanpak op maat worden ingezet.

Bestaande literatuurstudies en systematische reviews samenvatten

De beschikbare literatuur over typologieën van zedendelictplegers biedt geen eenduidig beeld en mist een alomvattend overzicht van typologieën voor alle soorten zedendelicten. In dit onderzoek is daarom gebruikgemaakt van een umbrella review, om bestaande literatuurstudies en systematische reviews over typologieën van volwassen zedendelictplegers systematisch samen te vatten. De onderzoeksvragen omvatten de meest gebruikte wetenschappelijke classificaties van daders, hun profielen en de aanpak van deze daders. Uit de umbrella review volgen typologieën die worden onderscheiden binnen subgroepen zoals plegers van verkrachting, kindermisbruik en seksuele moorden, maar ook vrouwelijke plegers en online zedendelictplegers (zie figuur 2).

Motief, seksuele voorkeur en aanwezigheid van medeplichtigen

Bij vergelijking van de typologieën binnen de subgroepen blijken meer verschillen dan overeenkomsten te bestaan. Typologieën zijn vaak gebaseerd op verschillende factoren, zoals motief, seksuele voorkeur en aanwezigheid van medeplegers. Er bestaat wel een gemeenschappelijk onderscheid tussen preferentiële plegers (primair seksueel gemotiveerd om een specifiek type slachtoffer te misbruiken) en situationele plegers (niet primair seksueel gemotiveerd en/of geen seksuele voorkeur voor het type slachtoffer). Alhoewel verschillende reviews en studies ingaan op de mogelijkheden voor behandeling en het recidiverisico voor de groep plegers als geheel, wordt dit zelden toegespitst op de verschillende typen plegers. Meer algemeen wordt wel gesteld dat preferentiële plegers een hoger recidiverisico hebben en dat seksuele afwijkingen centraal zouden moeten staan in de behandeling.

Preventie, behandeling en interventie

De literatuur kent enkele beperkingen, waaronder de matige kwaliteit van de reviews, een focus op vrijwel uitsluitend Amerikaanse plegers, kleine steekproeven en beperkte aandacht voor bepaalde dadergroepen. Daarnaast zou er in de literatuur meer aandacht moeten zijn voor hoe de typologieën aanknopingspunten kunnen bieden voor gerichtere preventie, behandeling en interventie. Dit rapport biedt inzicht in de complexiteit van zedendelictplegers en benadrukt het belang van een gedifferentieerde aanpak en verder onderzoek om deze problemen effectief te benaderen.

Publicatiegegevens en verder lezen

Van de Weijer, S., Eichelsheim, V., Blokland, A. & Hendriks, J. (2023). Typologieën van plegers van zedendelicten: Een umbrella review. NSCR/WODC.
Zie ook de Nederlandse samenvatting of de English summary.