‘Helden’, ‘straatadvocaten’ en ‘rotte appels’: De rol van omstanders tijdens politiewerk

In het nieuws verschijnen regelmatig berichten over omstanders die de politie helpen, hinderen of filmen. We weten echter weinig over wat omstanders van politieoptreden precies doen, wat hen drijft en hoe agenten hun gedrag ervaren. Er is slechts beperkt wetenschappelijk onderzoek gedaan naar omstanders van politieoptreden. In politieonderzoek speelt de rol van omstanders een minimale rol, terwijl in omstanderonderzoek de rol van professionals vaak buiten beschouwing wordt gelaten.

Marly van Bruchem maakte van dit onderwerp haar promotieonderzoek. Ze onderzocht de rol van omstanders tijdens politiewerk in verschillende contexten, op basis van interviews, videoanalyse en participerende observaties.

Grote variatie acties van omstanders

De resultaten van haar onderzoek laten zien dat politieagenten tijdens hun werk onvermijdelijk geconfronteerd worden met een grote variatie aan acties van omstanders. Omstanders kunnen het werk van de politie bemoeilijken, bijvoorbeeld doordat ze hun taak belemmeren, hun keuzes in twijfel trekken of soms zelfs doordat ze agressief of gewelddadig zijn. Tegelijkertijd vormen omstanders ook een integraal onderdeel van effectief politiewerk: ze bellen de politie wanneer ze misdrijven of noodsituaties constateren, gebruiken hun sociale relaties om te de-escaleren wanneer de politie dat zelf niet kan, en bieden hulp vóór en nadat de politie ter plaatse is.

Vertrouwen en samenwerking

Politieagenten ervaren omstanders zowel als een mogelijk veiligheidsrisico als een bron van hulp. Enerzijds kan de betrokkenheid van omstanders worden gezien als een uitdaging voor het gezag en de controle van de politie. Tijdens arrestaties zijn omstanders eerder geneigd om verbaal of fysiek te hinderen dan te helpen, maar geweld door omstanders komt zelden voor. Tegelijkertijd zijn agenten zich bewust van het belang van de legitimiteit van de politie, en de bereidheid van omstanders om te helpen kan in die context als een positief teken worden gezien. Voor een succesvolle samenwerking tussen omstanders, politie en andere professionals laat het onderzoek zien dat het belangrijk is om te investeren in langdurige en wederkerige relaties.

Noodzaak binnen politiewerk

Omdat omstanders een risico, een uitdaging, een kans, maar bovenal een noodzaak vormen binnen het politiewerk, is het belangrijk dat er meer onderzoek wordt gedaan naar de rol van omstanders in politiewerk. Zowel onderzoek als de praktijk zouden baat hebben bij een inclusieve kijk op omstanders, voorbij de stereotypen als 'helden', 'straatadvocaten' en 'rotte appels'.

Promotie Marly van Bruchem

Marly van Bruchem is promovenda bij het NSCR en de Open Universiteit. Zij verdedigt op vrijdag 10 oktober 2025 om 13.30 haar proefschrift met de titel ‘Heroes’, ‘street lawyers’ en ‘rotten apples’: the role of bystanders during police work in different contexts bij de faculteit Psychologie van de Open Universiteit in Heerlen.

Promotoren zijn prof. dr. Marie Rosenkrantz Lindegaard (NSCR/Universiteit van Amsterdam) en dr. Karin Proost (Open Universiteit), copromotor is dr. ir. Clara Maathuis (Open Universiteit). De promotie is live bij te wonen bij de Open Universiteit in Heerlen en online te volgen via ou.nl/live.