Empowering Voice: gehoord worden na medische incidenten

Of patiënten en naasten zich gehoord voelen na een incident in de zorg, blijkt sterk afhankelijk van hoe de navolgende procedure is ingericht, zoals het proces bij geschillencommissies en calamiteitenonderzoeken. Dat blijkt uit onderzoek van Rachel Dijkstra van Tilburg University in samenwerking met het NSCR.

Dijkstra biedt handvatten om dergelijke semi- en niet-juridische procedures na medische incidenten beter af te stemmen op de behoeften en verwachtingen van patiënten, naasten en professionals.

Contrast tussen positieve en negatieve ervaringen

Incidenten in de zorg, zoals tijdens een medische behandeling en soms met ernstige afloop, blijven een veelvoorkomend probleem. Dijkstra onderzocht, onder meer via ruim 60 interviews en negen focusgroepen met patiënten, naasten en professionals, twee specifieke (semi- en niet-juridische) procedures die ingezet kunnen worden na een medisch incident: het indienen van een geschil bij geschillencommissies en calamiteitenonderzoeken.

De resultaten laten een contrast zien: patiënten en naasten rapporteerden overwegend negatieve ervaringen met geschillencommissies, maar overwegend positieve ervaringen met calamiteitenonderzoeken. Dijkstra: ‘Terwijl opvallend genoeg de medische incidenten die in calamiteitenonderzoeken aan de orde zijn, over het algemeen veel ernstiger zijn.’

Geschillencommissies kunnen worden ingezet wanneer een klacht is ingediend en de zorginstelling en patiënt of naaste er samen niet uitkomen. Een calamiteitenonderzoek vindt plaats nadat een zeer ernstig incident zich voordoet. Het is verplicht en de zorginstelling rapporteert erover aan de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.

Ongelijke positie tussen ervaringsdeskundigen en professionals

De gevoelde ontevredenheid met het deelnemen aan het proces bij de geschillencommissies is deels te wijten aan de formele en juridische opzet. Dijkstra: ‘Patiënten en naasten ervoeren een gebrek aan erkenning, gehoord worden en afstemming op hun behoeften, en ze ervoeren geregeld een ongelijke positie ten opzichte van de professional.’

Patiënten en naasten hebben het gevoel dat hun verhaal minder waard is dan de getuigenis van een professional en diens expertise, zoals een jurist of zorgverlener. Dijkstra benadrukt het belang van waakzaamheid en bewust handelen bij het vormgeven en uitvoeren van procedures na medische incidenten om dit type onrecht - ook wel epistemisch onrecht genoemd - tegen te gaan.

Focus op duurzame relatie

Bij calamiteitenonderzoeken vond het tegenovergestelde plaats: daar voelde de patiënt of naaste zich over het algemeen een legitieme partner tijdens het onderzoek. Patiënten en naasten werden actief op de hoogte gehouden van het onderzoeksproces en kregen de mogelijkheid al dan niet actief aan het onderzoek deel te nemen. De keuze om deel te nemen sluit goed aan bij de behoefte van sommige patiënten en naasten om zichzelf te manifesteren en regie te nemen in de procedure.

De onderlinge relatie tussen patiënten en professionals is eveneens van groot belang voor een positief verloop van deze procedures. Dijkstra: ‘Patiënten en naasten nemen vaak deel aan deze procedures om in dialoog met de zorgverlener op zoek te gaan naar een oplossing. De procedures zouden baat kunnen hebben bij een actief bewustzijn van de duurzame relatie tussen patiënten, naasten en zorgprofessionals.’

Onderzoek binnen herstelgericht kader

Als reactie op incidenten in de zorg zijn veel landen, waaronder Nederland, begonnen met het heroverwegen van de huidige benaderingen. Nederlandse ziekenhuizen promoten meer openheid na incidenten en wereldwijd is er een groeiende belangstelling voor herstelgerichte praktijken. Met haar onderzoek beoogt Dijkstra bij te dragen aan een meer herstelgerichte afhandeling van medische incidenten in Nederland.

Promotie Rachel Dijkstra

Dijkstra voerde haar promotieonderzoek uit bij Tilburg University, waarbij zij ook als gastonderzoeker verbonden was aan het NSCR. Ze verdedigt op vrijdag 28 november 2025 om 10:00 haar proefschrift met de titel 'Empowering Voice: Navigating Procedures After Health Care Incidents’ aan Tilburg University.

Promotoren zijn prof. dr. Antony Pemberton en prof. dr. Roland Friele. Co-promotor is dr. Nieke Elbers. De promotie is live bij te wonen bij Tilburg University en online te volgen via deze link.