Interview met directeur Beate Völker: ‘Criminaliteit is een moeilijk ontwarbare kluwen’

Wat was een hoogtepunt in uw loopbaan tot nu toe en wat betekent deze nieuwe stap?

'Ik heb veel verschillende dingen gedaan, raakte steeds geprikkeld door nieuwe vragen en voelde dan de behoefte om de ramen open te gooien. De tijd die mij het meest inspireerde en waar ik het meeste heb geleerd was de periode begin jaren negentig toen ik promotieonderzoek deed naar sociale netwerken in de DDR en hoe die beïnvloed werden door de omwenteling van het communistische systeem. Later in mijn carrière kreeg ik nooit meer de kans om zó diep op iets te focussen. Ik ben blij met mijn nieuwe positie, vooral omdat het werkveld van het NSCR goed aansluit bij mijn eigen onderzoeksinteresse.'

Wat trekt u aan in het NSCR?

'Ik ben al lang een groot bewonderaar van het NSCR. Het heeft internationaal een waanzinnige reputatie. Bijzonder aan dit instituut is dat het verschillende disciplines combineert om criminologische vraagstukken te onderzoeken. Dat moet ook, want criminaliteit is een wicked problem, een moeilijk ontwarbare kluwen. Als je alleen aan één touwtje trekt, krijg je een nog ergere knoop. Je moet altijd aan verschillende touwtjes tegelijk trekken om een probleem te ontrafelen. Ook bijzonder is dat het NSCR veel maatschappelijke partners heeft, zoals stichtingen voor slachtoffers van criminaliteit, de politie, de reclassering en de politiek. Dat maakt het tot een spil tussen wetenschap en samenleving.'

Wat zijn uw eerste indrukken?

'Het NSCR is een levendig instituut en de onderzoekers zetten zich enorm in. Er wordt met weinig middelen heel veel gedaan. Er zijn veel jonge onderzoekers met geweldige ideeën! Fantastisch dat ik me voor deze mensen mag inzetten.'

Wat brengt u mee?

'Ik heb zelf bewust veel sprongen gemaakt: van Duitsland naar Nederland, van psychologie naar sociologie, van Amsterdam naar Utrecht. Daardoor kan ik mij goed verplaatsen in verschillende perspectieven en heb ik geleerd om bruggen te bouwen tussen disciplines en personen.'

Wat wilt u met het NSCR bereiken?

'Ik denk graag in termen van actuele vraagstukken waaraan het NSCR een bijdrage kan leveren. Bijvoorbeeld cybercrime, misdaden tegenover het milieu en de natuur, of preventie van criminaliteit. Ik wil ook graag nieuwe disciplines bij het NSCR betrekken die kunnen helpen deze vragen helderder te krijgen. Bijvoorbeeld artificiële intelligentie, wiskunde, ecologie, duurzaamheidsstudies of complexiteitswetenschappen. Ideeën heb ik genoeg, we zullen moeten kijken wat mogelijk is. De omgeving van het NSCR moet de focus kunnen zien, maar ik zal zeker niet snijden in de diversiteit binnen het instituut. Ik denk dat die nodig is om zo’n complex probleem als criminaliteit te benaderen. Wel zal ik duidelijk maken wat de samenhang is, de eenheid in de verscheidenheid.'

Hoe gaat u samenwerken met universiteiten?

'Ik heb als opdracht meegekregen dat ik de nationale rol van het NSCR moet versterken, dus daar ga ik mee aan de slag. Ik zal een rondje maken langs alle criminologie-opleidingen en departementen aan de Nederlandse universiteiten, in kaart brengen wat er gaande is in Nederland en het NSCR in die landkaart positioneren. Alleen door samen te werken kunnen we vraagstukken goed aanpakken en nationaal en internationaal zichtbaar zijn.'

Wat maakt het onderzoek van het NSCR nú actueel?

'De coronacrisis waar we in zitten verdiept de maatschappelijke scheidslijnen. Verschillen tussen hoog- en laagopgeleiden, tussen ouderen en jongeren, mensen met en zonder kinderen of mensen met en zonder migratieachtergrond worden uitvergroot. En er komen nieuwe tegenstellingen bij, met name die tussen gevaccineerden en ongevaccineerden. De samenleving staat nu zozeer op scherp, dat mensen geneigd zijn tot agressief gedrag. Denk aan de rellen in Urk en Den Bosch of de Duitse benzinepompmedewerker die werd doodgeschoten toen hij een klant vroeg zijn mondkapje op te zetten. Dit soort agressie gaat vooraf aan crimineel gedrag. Het is heel zorgelijk als die scheidslijnen almaar dieper worden en kennelijk hebben we weinig repertoire om ermee om te gaan. Dat raakt in mijn visie aan criminaliteit. Ik zie agressief en crimineel gedrag vooral als een gevolg van falende sociale cohesie. Dus hoe je voorkomt dat bevolkingsgroepen steeds verder uit elkaar drijven, vind ik zeker een actuele vraag die het NSCR kan onderzoeken.'

Welk thema uit het wetenschapsbeleid spreekt u aan?

'Ik herken mij zeer in de behoefte om academici anders te waarderen. De laatste vijftien jaar zijn er alleen maar extra taken bij gekomen, naast de eis dat je hoogwaardig onderzoek doet en onderwijs geeft. Je moet een manager zijn, een ondernemer die zijn eigen financiering regelt, aan valorisatie doen, in de krant staan. En je wordt haast continu op waarde geschat door je leidinggevende en je peers. Dat is allemaal te veel. Niemand kan in alles excelleren en dat is ook helemaal niet nodig. Excelleer in één of twee dingen en blijf voor de rest boven een ondergrens.'

Kan NWO iets doen om het afnemend vertrouwen in de wetenschap te herstellen?

'Het Rathenau Instituut heeft niet zo lang geleden uitgezocht dat het vertrouwen in de wetenschap in Nederland gemiddeld relatief hoog is. Alleen heeft de coronacrisis ook hier de scheidslijn verdiept tussen degenen die wél en degenen die niet op de wetenschap vertrouwen. Ik denk dat NWO er het beste aan doet om de instituten te ondersteunen en hun zichtbaarheid te vergroten. Dat zijn immers de ambassadeurs van de wetenschap.'

Tekst: Mariette Huisjes
Dit interview komt uit de nieuwsbrief Inside NWO-I van december 2021.