Afnemende rol Rechtspraak: is vervanging van de rechter mogelijk en wenselijk?

Andere instanties werken meestal sneller dan de rechter en zijn ook goedkoper. Maar doen zij het ook even goed als de rechter? Zijn zij even onafhankelijk en bieden zij evenveel rechtsbescherming?

Risico’s uitbesteding rechterlijke taken

In het artikel De afnemende rol van de rechtspraak: is vervanging van de rechter mogelijk en wenselijk? van NSCR-onderzoeker Marijke Malsch wordt nagegaan welke rechterlijke taken inmiddels door andere instanties zijn overgenomen. Zij betoogt dat er verschillende risico’s zijn verbonden aan deze ontwikkeling: andere instanties bieden minder garanties dan de rechter, in strafzaken wordt de kans op onjuiste beslissingen groter, en de burger moet het met minder rechtsbescherming doen.

Waarheidsvinding in het gedrag

De rechter is gebonden aan allerlei wettelijke voorschriften bij het vaststellen van wat er feitelijk is gebeurd in een zaak. Andere instanties zijn dat in veel mindere mate. Hierdoor kan de ‘waarheidsvinding’ in het gedrang komen. Onderzoek heeft laten zien dat er in strafzaken inderdaad meer onterechte schuldvaststellingen zijn als er geen rechter aan te pas komt. Daarnaast zijn rechterlijke procedures openbaar, terwijl de procedures bij andere instanties dat meestal niet zijn. Die andere instanties kunnen dus minder goed worden gecontroleerd.

Burgers lopen rechtsbescherming mis

Een andere belangrijke taak van de rechter is de rechtsbescherming, met name die van kwetsbare burgers. Als de rechter een minder zware rol speelt, komt de rechtsbescherming in het gedrang. Omdat ook de vergoedingen voor een advocaat afnemen en de griffierechten hoger worden, nemen mensen minder vaak de stap naar de rechter. Daarmee lopen zij een belangrijk deel van hun rechtsbescherming mis.

Rechtspraak moet weer centrale rol krijgen

Tot slot zijn rechters onafhankelijk en dat zijn sommige van de andere instanties niet. Politie en het OM zijn bijvoorbeeld afhankelijk van het ministerie van Justitie en Veiligheid, terwijl rechters dat in principe niet zijn. Malsch bepleit in het artikel dat de Rechtspraak zijn centrale rol bij het berechten van zaken terugkrijgt. Burgers moeten weer makkelijker toegang krijgen tot de rechter en de Rechtspraak moet versterkt worden.

Publicatiegegevens en verder lezen

Malsch, M. (2018). De afnemende rol van de rechtspraak: is vervanging van de rechter mogelijk en wenselijk? Rechter in de marge? Justitiële verkenningen, 4 (pp. 49-63).
Malsch, M. (2017). Is het totaal meer dan de som der delen? Toezicht op strafvorderlijk overheidsoptreden. Nederlands Juristenblad, 43 (pp. 3132-3137).