Stay Home, Stay Safe?

Lange(re) termijn impact van de coronamaatregelen op huiselijk geweld

Per 1 januari 2024 is met behulp van financiering van ZonMw een vervolgonderzoek van het Stay Home, Stay Safe?-project van start gegaan. Dit onderzoek richt zich op de lange(re) termijn impact van de coronamaatregelen op huiselijk geweld in Nederland in de jaren ná de coronacrisis (2022-2023). In Nederland is nog geen systematisch onderzoek gedaan naar de langetermijneffecten van de coronamaatregelen op huiselijk geweld. Het doel is middels een quasi-experimenteel onderzoek bij te dragen aan een beter begrip van het ontstaan en de ontwikkeling van huiselijk geweld na een rampsituatie zoals de coronapandemie, en daarmee belangrijke inzichten op te leveren voor beleid en praktijk.

Aanleiding en probleemstelling

Door de uitbraak van het coronavirus heeft Nederland twee jaar te maken gehad met verschillende maatregelen die verspreiding van het virus moesten tegengaan. De bevolking werd destijds geacht zoveel mogelijk thuis te blijven en publieke locaties, horeca, en zelfs onderwijsinstellingen en kinderdagverblijven werden tijdelijk gesloten. Door de beperkte bewegingsvrijheid, sociale isolatie en financiële onzekerheid als logische consequentie van deze maatregelen werden oplopende spanningen thuis verwacht, met als gevolg een stijgende prevalentie van huiselijk geweld. Eerder onderzoek door het NSCR laat zien dat een geregistreerde stijging van huiselijk geweldmeldingen in Nederland vooralsnog is uitgebleven (Coomans et al., 2022).

Dat er geen toename is gevonden in het aantal meldingen van huiselijk geweld betekent niet noodzakelijk dat de prevalentie daadwerkelijk gelijk is gebleven. Zo is het mogelijk dat professionals vanwege de coronamaatregelen minder zicht hadden op huiselijk geweld en slachtoffers moeilijker de weg konden vinden naar hulpverlening (Van Gelder et al., 2021; Gearhart et al., 2018). Dit heeft er mogelijk toe geleid dat vermoedens van huiselijk geweld minder vaak gemeld zijn, met een vertekening van de officiële cijfers als gevolg. Bovendien kan het dat de gevolgen van de coronapandemie voor gezinnen pas na een langere periode (financieel) voelbaar worden, bijvoorbeeld wanneer de corona-loonsteun ophoudt of wanneer ondernemers geacht worden hun schuld af te lossen. Internationaal onderzoek ondersteunt de hypothese dat een toename van huiselijk geweld in sommige gevallen pas enige tijd na een crisis zichtbaar wordt (Lauve-Moon & Ferreira, 2017). Tot slot kan heterogeniteit in de invloed van de coronamaatregelen op huiselijk geweld ook een verklaring zijn voor het uitblijven van een stijging. Mogelijk hebben sociale isolatie, financiële onzekerheid en beperkte bewegingsvrijheid in sommige gezinnen geleid tot meer spanningen en huiselijk geweld, terwijl de pandemie in andere gezinnen juist resulteerde in meer rust en tijd voor elkaar en/of een afname van alcohol- en drugsgebruik vanwege de beperkte bewegingsvrijheid en de sluiting van horeca. Ook dit zou in langetermijnonderzoek zichtbaar kunnen worden.

Plan van aanpak

De volgende onderzoeksvragen staan centraal:

1. Wat is het langetermijneffect van de COVID-19-maatregelen op de aard en omvang van huiselijk geweld
2. Is er een verschil waarneembaar in de melders van huiselijk geweld voorafgaand aan, tijdens en na afloop van de COVID-19-periode?
3. In hoeverre is er een verandering zichtbaar in de risico- en beschermende factoren van pleger- en slachtofferschap van huiselijk geweld voorafgaand aan, tijdens en na afloop van de COVID-19-periode?

Met behulp van de bestaande infrastructuren uit het vorige onderzoeksproject betreffende de dataverzameling en -analyse, doet het NSCR onderzoek naar de omvang, aard en melders van huiselijk geweld na de coronaperiode. Met het gebruik van reeds opgestelde queries zullen opnieuw data verzameld worden bij alle 25 Veilig Thuis-regio’s, zodat de onderzoekers analyses kunnen uitvoeren over een dataset bestaande uit meldingen en adviesvragen in de periode 2019-2023. Dit biedt de mogelijkheid ook te kijken naar de gevolgen op de langetermijn, tot meer dan een jaar na opheffing van de laatste coronamaatregelen. De gegevens van Veilig Thuis bevatten informatie over de aard van het huiselijk geweld en het type melder of adviesvrager. Dit biedt de mogelijkheid te onderzoeken of de coronamaatregelen verschillende langetermijneffecten hebben gehad op de verschillende vormen van huiselijk geweld en of er verschuivingen hebben plaatsgevonden in wie huiselijk geweld melden.

Aanvullend worden politiegegevens over personen en gezinnen betrokken bij huiselijk geweld gekoppeld aan gegevens over de demografische en sociaaleconomische achtergrondkenmerken van deze personen en gezinnen, via het CBS. Het onderzoek richt zich hiermee niet alleen op zogenoemde langetermijneffecten die zichtbaar worden in omvang, aard, en melders van huiselijk geweld, maar ook op veranderingen in risico- en beschermende factoren van (vermoedelijk) betrokkenen (i.e. vermoedelijke plegers en slachtoffers) bij huiselijk geweld. De politiegegevens worden direct met het CBS gedeeld, waarna de gegevens beschikbaar zijn voor analysedoeleinden binnen de beveiligde omgeving van het CBS.

Resultaten van het vervolgonderzoek

Uit de bevindingen van het onderzoek blijkt dat er op de lange termijn geen toename zichtbaar is in het aantal (geregistreerde) meldingen of casussen van huiselijk geweld in Nederland. Wel bestaat er een gestage toename in het aantal adviesvragen, maar deze lijkt eerder deel uit te maken van een reeds bestaande stijgende trend dan dat het toegeschreven kan worden aan de pandemie. Bovendien zijn er geen aanwijzingen voor een impact op de lange termijn van de pandemie op de vermoedelijke aard of vormen van huiselijk geweld.

Wel vonden er verschuivingen plaats in wie  – met name welke burgers – meldingen maakte van huiselijk geweld. Na een initiële afname in het eerste jaar van de pandemie (2020), namen meldingen en adviesvragen door volwassen directbetrokkenen (bijvoorbeeld slachtoffers, plegers of getuigen) over de jaren 2021 en 2023 relatief gezien toe. Daarentegen werd een omgekeerd patroon zichtbaar voor de meldingen en adviesvragen door buurtbewoners. De relatieve toename in de meldingen van buurtbewoners tijdens het eerste jaar van de pandemie (2020) bleek slechts tijdelijk van aard. Vanaf het tweede jaar van de pandemie namen de meldingen van buurtbewoners weer relatief af, zelfs tot onder het niveau van voor de pandemie.

De bevindingen over de lange termijn impact van de COVID-19 pandemie laten dus geen toename in de officiële huiselijk geweldregistraties zien. Desalniettemin tonen de duizenden meldingen per maand dat huiselijk geweld een groot maatschappelijk probleem blijft. Het is mogelijk dat de pandemie niet zozeer heeft geleid tot een toename in het aantal incidenten, maar wel tot een verergering van het geweld dat vaak al voor de pandemie aanwezig was in gezinnen of huishoudens. Bovendien is het mogelijk dat geen sprake is van een algemene toename in de registraties, maar wel binnen kwetsbare bevolkingsgroepen. Dit zijn onderwerpen waar het NSCR de komende tijd nog verder onderzoek naar gaat doen.

Bekijk hier het onderzoeksrapport Twee jaar na de pandemie: Onderzoek naar de langetermijnimpact van COVID-19 op registraties van huiselijk geweld.

Bekijk hier de wetenschappelijke publicaties en overige resultaten van het Stay Home, Stay Safe-project.

Onderzoekers en betrokken instanties 

Het NSCR-onderzoeksteam bestaat uit:

• Dr. Veroni Eichelsheim | Projectleider en expert op het gebied van gezinsrelaties en de intergenerationele overdracht van problematiek, zoals kindermishandeling en huiselijk geweld.
• Prof. dr. Arjan Blokland | Expert op het gebied van complexe longitudinale data-analyse en complexe onderzoeksdesigns.
• Dr. Steve de Weijer | Expert op het gebied van complexe data-analyse en de intergenerationele overdracht van geweld.
• Sjoukje van Deuren MSc | Postdoc met expertise op het gebied van huiselijk geweld.
• Anne Coomans MSc | Phd met expertise op het gebied van huiselijk geweld.
• Junia Bergers MSc | Junior onderzoeker op dit onderzoeksproject.

Dit onderzoek wordt gefinancierd door ZonMw. Het onderzoeksteam werkt voor dit project nauw samen met het Landelijk Netwerk Veilig Thuis en alle 25 Veilig Thuis-regio’s.

Referenties en verder lezen

Coomans, A., Kühling-Romero, D., van Deuren, S., van Dijk, M., Van de Weijer, S., Blokland, A., & Eichelsheim, V. (2022). Stay Home, Stay Safe? The Impact of the COVID-19 Restrictions on      the Prevalence, Nature, and Type of Reporter of Domestic Violence in the Netherlands. Journal of Family Violence, 38, 1545–1561.

Van Gelder, N. E., van Haalen, D. L., Ekker, K., Ligthart, S. A., & Oertelt-Prigione, S. (2021). Professionals’ views on working in the field of domestic violence and abuse during the first wave of COVID-19: a qualitative study in the Netherlands. BMC health services research, 21(1), 1-14.

Gearhart, S., Perez-Patron, M., Hammond, T. A., Goldberg, D. W., Klein, A., & Horney, J. A. (2018). The impact of natural disasters on domestic violence: An analysis of reports of simple assault in Florida (1999–2007). Violence and gender, 5(2), 87-92.

Lauve-Moon, K., & Ferreira, R. J. (2017). An exploratory investigation: Post-disaster predictors of intimate partner violence. Clinical social work journal, 45, 124-135.